Boeken en hun verfilmingen. Het is een onderwerp dat blijft fascineren. De reden is dat een regisseur of scriptschrijver altijd keuzes moet maken. Hij moet bepalen wat volgens hem de kern van het verhaal is, scenes selecteren die deze kern het beste weergeven, gedachten van personages verbeelden en zo door. Dit gaat helaas vaak niet goed, maar soms gelukkig wel.
Veel is anders
Apocalypse Now van Francis Ford Coppola is zo´n verfilming die zeker geslaagd is. De film is gebaseerd op Heart of Darkness van Joseph Conrad. Maar Coppola veranderde bijna alles aan het verhaal. Enkele belangrijke wijzigingen zijn: Congo rond 1900 werd Vietnam en Cambodja in de jaren ’60 van de twintigste eeuw. De handelsonderneming werd het Amerikaanse leger. Kurtz werd een kolonel in plaats van een handelaar. En de naam van het hoofdpersonage veranderde van Marlow in Willard.
De kern blijft overeind
Interessanter is echter waarom Apocalypse Now toch onmiskenbaar op Heart of Darkness is gebaseerd. Allereerst is er uiteraard het plot van een groepje mannen dat post voor post steeds dieper de jungle invaart. Bij iedere post neemt de gekte en chaos toe. Verder raakt de hoofdpersoon onderweg steeds meer gefascineerd door het doel van zijn missie: Kurtz. In Heart of Darkness moet hij hem naar huis brengen, in Apocalypse Now uitschakelen. De hoofdpersoon plaatst in zowel boek als film steeds meer vraagtekens bij de missie waarmee hij op pad is gestuurd.
Keuze tussen goed en kwaad
Uiteindelijk gaan boek en film over de vraag hoe de mens in totale vrijheid nog kan kiezen tussen goed en kwaad. Of beter: of dat onderscheid nog wel bestaat. Allereerst wordt tijdens de boottocht duidelijk dat het verhaal dat aan het thuisfront wordt verteld niet klopt. De Company brengt geen licht in de duisternis in Congo, maar buit de inlanders op een verschrikkelijke wijze uit. Het Amerikaanse leger vecht in Vietnam officieel tegen het communisme, maar zeker in de Redux versie van de film wordt dit motief in twijfel getrokken. Bovendien lijken de leidinggevende militairen vooral bezig met eigen belangen zoals goede golfen om op te surfen.
Kurtz is vrij
Zowel het leger in Apocalypse Now als de Company in Heart of Darkness bestempelen Kurtz als gestoord, terwijl Kurtz in beide gevallen uitvoert wat zijn superieuren willen, maar dan zonder het laagje vernis van verhullend moralisme. Hij heeft alle macht om te doen en laten wat hij wil, doordat hij door de inlanders op handen wordt gedragen. Zij benaderen hem als opperwezen en zo gedraagt hij zich ook. Ongelofelijk wreed waar hij wil. Denk bijvoorbeeld aan alle afgehakte hoofden die er rond zijn hut liggen of op palen zijn gespietst.
Ten onder of gedood
Een belangrijk verschil tussen boek en film is dat Kurtz in Heart of Darkness ten onder gaat aan die vrijheid. Zijn totale vrijheid maakt ook dat er geen zingeving of geestesrust meer voor hem is. Compleet uitgeput sterft hij op de terugweg, met als laatste woorden: the horror, the horror. Die horror is de totale onverschilligheid van de wildernis ten opzichte van zijn daden. In Apocalypse Now is kolonel Kurtz ook verre van gezond, maar hij wordt uiteindelijk vermoord door Willard. In de film oordeelt dus uiteindelijk de hoofdpersoon over goed en kwaad en handelt erna. Het is alsof Coppola daarmee de menselijke moraal (of misschien eerder het bezit van een missie/levensdoel) toch heeft willen laten winnen van de totale onverschilligheid van de natuur.
Zie ook: